image/svg+xml

26 maart 1880 - Hare asch ruste in vrede

Verhaal

26 maart 1880 - Hare asch ruste in vrede

Plaatje bij verhaal: grafsteen_0.jpg

Op de begraafplaats van het voormalige bedelaarsgesticht Ommerschans zijn ca 5.500 mensen begraven in de periode 1820-1890. In de 20e eeuw zijn daar nog enkele tientallen verpleegden van het Rijksasyl voor Psychopathen, later T.B.S. inrichting, Veldzicht begraven. Hun graven zijn herkenbaar aan de betonnen kruizen zonder opschrift. Uit de gestichttijd zijn slechts een handvol grafstenen overgebleven, waaronder die van Antje Esveld. Zij overleed vandaag, 26 maart 1880.

 

Antje's ouders, Andries Martens Esveld en Hiltje Johannes Eits, zijn beiden geboren in het Friese Noordwolde. 

zoekakten.nl - familysearch.org - geboortes Noordwolde 1816

 

zoekakten.nl - familysearch.org - geboortes Noordwolde 1821

 

Bij de geboorte van Andries moest de Maatschappij van Weldadigheid nog worden opgericht. Bij de geboorte van zijn latere echtgenote, drie jaar later, moet de stichting van de vrije kolonien, op een steenworp afstand van Noordwolde, het gesprek van de dag zijn geweest in het dorp.

Mijn indruk is tot nu toe dat er niet veel autochtone Stellingwervers in dienst zijn getreden van de Maatschappij van Weldadigheid. Wel zijn de nodige kolonistenkinderen gehuwd met de lokale bevolking. Toen Andries en Hiltje in 1849 trouwden was Andries -voor zover ik thans kan overzien- nog niet in dienst van de Maatschappij. Hij zal het vak van timmerman bij een plaatselijke vakman hebben geleerd.

zoekakten.nl - familysearch.org - huwelijken Weststellingwerf 1849

 

Ze woonden dan ook nog in het dorp Noordwolde toen op 30 oktober 1851 dochter Antje geboren werd. Ze is volgens de gangbare ongeschreven regels vernoemd naar Hiltjes moeder, Antje Folkerts Kiers

 

wiewaswie.nl - zoekakten.nl - familysearch.org - geboortes Weststellngwerf 1851

 

 

Niet lang daarna moet Andries in dienst zijn getreden van de Maatschappij van Weldadigheid. In het bevolkingsregister van Veenhuizen vinden we het jonge gezin. De scan op alledrenten.nl is niet helemaal duidelijk, maar ik denk dat er als komstdatum staat: mei 1852.

 

alledrenten.nl - bevolkingsregister Norg 1852



We zien in het register ook de inschrijving van het tweede kind, zoon Martinus, venoemd naar de dan al 81-jarige grootvader Esveld. Martinus is geboren op 2 maart 1854. In een ander register, dat in dezelfde tijd moet zijn bijgehouden, vinden we belangrijke informatie over de status van het gezin Esveld.


alledrenten.nl - bevolkingsregister Norg 1854

 

We zien hier dat ze niet alsk kolonisten zijn opgenomen, maar "bij engagement". Dat wil zeggen dat Andries daadwerkelijk in dienst is bij de Maatschappij van Weldadigheid, en wel op een salaruis van 6 gulden per week.

In beide registers zien we ook hoe het afliep in Veenhuizen. Op 3 juli 1854 is Hiltje Johannes Eits overleden, 33 jaar oud. Het jaar erop, per 1 mei 1855, is Andries met zijn kinderen naar Ommerschans vertrokken.

 

alledrenten.nl - overlijdens Norg 1854

 

 

In een volgend register op alledrenten, te vinden onder de gemeente Norg. maar feitelijk onderdeel van de administratie van de Maatschappij van Weldadigheid, vinden we Andries met zijn gezin op Ommerschans.



alledrenten.nl - bevolkingsregister Veenhuizen en Ommerschans 1855

 

We zien dat hij nu timmermansbaas is op een salaris van 7 gulden per week. Ook zien we dat hij opnieuw gehuwd moet zijn, en wel op 18 oktober 1856 te Meppel met de 28-jarige Geertje Geel



alledrenten.nl - huwelijken Meppel 1856

 

 

alledrenten.nl - huwelijken Meppel 1856

 

Op 13 juli 1857, strak negen maanden na het sluiten van hun huwelijk, bevalt Geertje te Ommerschans van een tweeling. Opvallend is dat dochter Vrouwtje om 11 uur 's ochtends wordt geboren en dochter Albartha om 8 uur 's avonds. De beide meisjes overlijen na 3 resp. 7 maanden.
Daarna worden er in het gezin nog drie jongens geboren, waarvan de middenste jong overlijdt. Zo heeft Andries in 1865 vier kinderen. 


alledrenten.nl - bevolkingsregister Ommerschans 1862

 

We komen Andries Martens Esveld regelmatig tegen in de bronnen rond Ommerschans.


bonmama.nl -Genealogische kaart HBSN 88216 Andries Martens Esveld

 

Zo zien we dat Andries bij de aangifte van de tweeling vertelt klompenmaker te zijn, terwijl hij is aangesteld als timmermansbaas.

Bij eerdere verhalen, zoals die over boekhouder Nicolaas Hofman, zijn we Andries Esveld al tegen gekomen en zodoende is het gemakkelijk te reconstrueren waar op de Schans hij woonde. In onderstaande bewerkte kadasterkaart van 1862 is de woning en werkplaats van Esveld in de groene circel aangegeven, even ten noorden van het gesticht. Zoals alle beambten van Ommerschans is hij in 1859 rijksambtenaar geworden.


Historisch centrum Overijssel - kadasterkaart 1862



Hieronder dezelfde kaart, maar dan geprojecteerd in Google Earth tegen een recente satelietopname van het gebied.


Google Earth - Historisch centrum Overijssel - kadasterkaart 1862


Antje Esveld


In het bevolkingsregister van Ommerschans van 1860 zien we dat dochter Antje op 8 februari 1868 met haar broer Martinus naar Noordwolde vertrekt. Ze zijn dan 16 en bijna 14 jaar oud. In het register van 1870 zien we Antje terug komen van Meppel op 9 april 1872. Wat er in de periode 1870-1880 precies is uitgesprookt met de bevolkingsadministratie in de gemeente Stad Ommen, dat is mij nog niet duidelijk. Alle gezinnen in Ommerschans zijn "ambtshalve doorgehaald", terwijl ik van een aantal al zeker weet dat ze er gewoon bleven wonen. Zo ook Andries Esveld en zijn gezin. Maar door deze "knoeierij" missen we het overlijden van Antje in de registers. Het neemt niet weg dat zij op 26 maart 1880 op 28-jarige leeftijd in de ouderlijke woning is overleden.


bonmama.nl - overlijdens Stad Ommen 1880

 

Op de stille begraafplaats van Ommerschans staat de scheefgezakte zerk van Antje tegen de naargeestige achtergrond van de betonnen kruizen. Het ontwerp van de steen en het opschrift is buitengewoon sierlijk en verdient wat mij betreft om in voo ornaat te worden hersteld. Opvallend is wat mij betreft de tekst "hare asch ruste in vrede". Ik heb op deze tekst gegoogled en het blijkt in een aantal boeken in de eerste helft van de 19e eeuw voor te komen. Denk aan de engelse term "ashes to ashes, dust to dust".

 

begraafplaats Ommerschans - detail grafsteen Antje Esveld


Andries Esveld

Andries Martens Esveld is op 15 juni 1886 ingeschreven als inwoner van Meppel. Hij bereikte zijn pensioen op 69-jarige leeftijd. Er is niets nieuws onder de zon... In Meppel komen we hem tegen op de Sluisgracht en op de Prinsengracht, waar hij volgens de registers winkelier is.

alledrenten.nl - bevolkingsregister Meppel 1886

 

 

alledrenten.nl - bevolkingsregister Meppel 1890

 

Daar is hij op 21 juni 1890 overleden, 73 jaar oud.

 

alledrenten.nl - overlijdens Meppel 1890

 

 

Twee zoons van Andries trouwden en kregen kinderen. De jongste, Gerrit Albertus, werd onderwijzer en later schrijver voor een dagblad te Ermelo. We komen hem ondermeer in 1914 tegen als de echtscheiding in zijn eerste huwelijk wordt uitgesproken. Maar dan ligt de Ommerschans tijd al ver achter de rug.

 

delpher.nl - Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 30 april 1914

 

 

lees ook:

 

 

 

Auteur:Helmuth Rijnhart
Trefwoorden:Ommerschans, Rijkswerkinrichting, Begraafplaats
Periode:1880
Locatie:Overijssel
Thema's:Dagelijks nieuws van de Ommerschans, Verhalen

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.