image/svg+xml

5 maart 1868 - De zoon van de Leydse waagmeester

Verhaal

5 maart 1868 - De zoon van de Leydse waagmeester

Plaatje bij verhaal: willem_corduwa.jpg

In de verzameling signalementskaarten van verpleegden te Veenhuizen (1896-1905) zitten meer dan honderd kaarten van veelplegers, die aan het begin van hun landlopers carrière ook op Ommerschans hebben verbleven. Vandaag krijgt Willem Cornelis Corduwa voor de eerste maal ontslag.

 


Bij het graven in de geschiedenis van Ommerschans blijf ik van de ene verbazing in de andere vallen. Zo ook weer bij de voorbereiding van dit verhaal.


Het zwaard van Ommerschans


Op 20 december 2017 was ik met een delegatie van de Vereniging Ommerschans te gast bij het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, om voorgelicht te worden over de aankoop van het prehistorische Zwaard van Ommerschans, dat in 1896 even ten zuid-oosten van de Schans bij het ontginnen van de laatste woeste gronden is gevonden.


Delpher.nl - Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 12 mei 1896

 


De verkeersdrukte op weg naar Leiden viel mee en zodoende was ik een uur te vroeg in de stad. Ik besloot een kop koffie te drinken en vond een gezellige drukte in uitspanning "Waag": een grand-cafe met fraaie retro-inrichting, gevestigd in een monumentaal pand.



waagleiden.nl - restaurant Waag Leiden

 


Vervolgens wandelde ik naar het Rijksmuseum voor Oudheden, waar mijn collega's van de Vereniging Ommerschans inmiddels gearriveerd waren en waar we bijzonder gastvrij onthaald en voorgelicht werden door Luc Amkreutz, conservator van de collectie Nederland Prehistorie.

 

rmo.nl - Luc Amkreutz met het Zwaard van Ommerschans

 

De Waagmeester van Leiden

Willem Corduwa is geboren te Leiden. Hij is gedoopt op 29 oktober 1800 in de Pieterskerk. Hij is een zoon van timmerman Willem Cornelis Corduwa.

 

erfgoedleiden.nl - doop Pieterskerk 1800

 


Op 5 mei 1825 trouwt de 24-jarige Willem Corduwa met de 1 jaar jongere Helena Bruinga.

 

erfgoedleiden.nl - huwelijken Leiden 1825

 


Willem Corduwa is winkelknecht en woonachtig aan den Ouden Rijn. Zijn bruid, geboren te Groningen, woont aan den Nieuwen Rijn. Beiden beheersen de schrijfkunst, zoals we in de acte zien kunnen.

Veertien maanden na de sluiting van hun huwelijk, wordt een zoon geboren. Hij wordt -zoals het hoort- vernoemd naar zijn grootvader: Willem Cornelis.



erfgoedleiden.nl - geboortes Leiden 1826

 

Het geluk in het jonge gezin Corduwa is niet van lange duur. Op 5 januari 1829 overlijdt Helena, slechts 27 jaar oud.



erfgoedleiden.nl - overlijdens Leiden 1829

 


Drie maanden later overlijdt even verderop in de Haarlemstraat de 27-jarige bakker Klaas Dobbe. Hij was gehuwd met Johanna Catharina Mulder en eerder al weduwnaar van Christina Gezina Eda

 

erfgoedleiden.nl - overlijdens Leiden 1829

 


Klaas' eerste huwelijk duurde twee weken minder dan een jaar en met Johanna Mulder was hij ruim twee jaar gehuwd.
Getuige bij de aangifte is weduwnaar Willem Corduwa, die drie maanden geleden nog winkelknecht van beroep was, en die inmiddels is aangesteld als Waagmeester. In mijn koffiezaak! 

Wat gebeurt? Willem Corduwa en de jonge weduwe Dobbe trouwen -keurig na een jaar- op 29 april 1830.



erfgoedleiden.nl - huwelijken Leiden 1830

 


Ik heb uit dit huwelijk van Willem Corduwa geen kinderen kunnen vinden.

Op de fraaie website van erfgoedleiden vindt ik de inschrijving van zoon Willem Cornelis Corduwa in de Militieregisters in 1845. Hij krijgt dan vrijstelling voor de duur van 1 jaar, omdat hij de enige wettige zoon is van zijn vader. We zien dat hij timmerman van beroep is, net als zijn grootvader.

wiewaswie.nl - erfgoedleiden.nl - bevolkingsregister 1849

 


In het "hoofdelijk invullingsregister" van Leiden van 1849 vinden we het gezin Corduwa op de Aalmarkt. Vader Willem is nog steeds waagmeester en zoon Willem Cornelis is toch in dienst gegaan, want hij staat hier als "Artillerist met verlof".
In het bevolkingsregister van 1850 zien we hetzelfde gezin.



wiewaswie.nl - erfgoedleiden.nl - bevolkingsregister 1850

 


In dit bevolkingsregister zien we dat Willem's echtgenote in 1854 is overleden, 55 jaar oud.
Willem plaats dan ook een advertentie in de Leydse Courant.



www.delpher.nl - Leydse Courant 7 juni 1854

 

 

wikipedia.org - de Waag in Leiden omstreeks 1859


Op deze prent uit 1859 zien we de bedrijvigheid rond de Waag te Leiden. Het is het jaar waarin Willem Corduwa afzwaait als waagmeester. In de notulen van de gemeenteraad moet ongetwijfeld iets te vinden zijn over de achtergrond van zijn vertrek.
Ik houd me aanbevolen voor nadere informatie over deze carrière-move.



www.delpher.nl - Leydse Courant 14 februari 1859

 



www.delpher.nl - Leydse Courant 25 februari 1859

 


In een krantenverslag van die vergadering zien we dat het ontslag in elk geval eervol was.



www.delpher.nl - Leydse Courant 28 februari 1859

 


Een paar maanden later zien we dat Willem zich kandidaat heeft gesteld voor de Provinciale Staten van Zuid Holland. Zijn campagne is niet succesvol: van de 301 geldige stemmen krijgt hij er welgeteld één.



Caption

 


Het ontslag als waagmeester betekent niet het einde van Willem's werkzame leven. Hij wordt commissaris is van het Rotterdamsche Veer te Leyden. Dat concludeer ik uit zijn overlijdensacte van 5 april 1865.



erfgoedleiden.nl - overlijdens Leiden 1865

 


Zijn enige kind: de inmiddels 38-jarige ongehuwde timmerman Willem Cornelis Corduwa, plaats ook een advertentie in de Leydse Courant.



www.delpher.nl - Leydse Courant 10 april 1865

 


Notaris Dercksen te Leiden, die is belast met de afwikkeling van de boedel, plaats een advertentie om de vorderingen en schulden van de overledene in kaart te brengen.



www.delpher.nl - Opregte Haarlemsche Courant 26 april 1865

 


Hier zien we de bevestiging dat Willem Corduwa commissaris bij het Rotterdamsche Veer te Leiden is geweest tot aan zijn dood.

 

Ommerschans

 

De Rijkswerkinrichting Ommerschans, dat is toch die van God verlaten plek in de rimboe van Overijssel, waar alleen het laagste gespuis van Nederland terecht komt? Nou, nee dus.



alledrenten.nl - NL-AsnDA_0137.01_453_0263 - inschrijvingsregister Ommerschans 1865

 


Willem Cornelis Corduwa wordt op 18 december 1865 ingeschreven op de Ommerschans. Hij is opgezonden vanuit Utrecht, dus vrijwel zeker veroordeeld wegens landloperij. Wat is er in 7 maanden misgegaan waardoor Willem het spoor is bijster geraakt? Had zijn vader een negatief vermogen? Kan Willem het leven zonder structuur niet aan? Voor wie dat graag onderzoeken wil: Het archief van notaris Dercksen kan daar ongetwijfeld enig licht op werpen.

Op 15 juni 1866 is Willem doorgestuurd naar Veenhuizen, waar hij vandaag, 5 maart 1868, is ontslagen. Maar hij zal er niet in slagen om te aarden in de burgermaatschappij. Dat zien we in één oogopslag op zijn genealogische kaart.

 

bonmama.nl - genealogische kaart HBSN 106008 Willem Cornelis Corduwa

 


We zien hier dat Willem 20 maanden na zijn ontslag, op 27 november 1869, weer op de Schans werd ingeschreven, opgezonden vanuit 's Gravenhage. Een week later zat hij in Veenhuizen en ruim twee jaar later, op 22 maart 1872, werd hij ontslagen. Ook nu duurde zijn vrijheid 20 maanden: op 10 november 1873 werd hij opnieuw ingeschreven te Ommerschans, opnieuw opgezonden vanuit 's Gravenhage. Deze keer heeft hij zijn volledige straf op Ommerschans uitgezeten. Na precies 2 jaar werd hij ontslagen. Nu duurde zijn vrijheid slechts 15 weken, want op 25 februari 1876 was hij opnieuw op de Schans terug, opgezonden vanuit Amsterdam. Zes weken later werd hij doorgestuurd naar Veenhuizen, waar hij twee jaar later ontslagen is.

 

Signalementskaart

 

Op dit overzicht zien we hem vervolgens pas in 1896 terug in Veenhuizen. Maar dat betekent niet dat hij in de tussentijd op vrije voeten is geweest: de inschrijvingsregisters van de Rijkswerkinrichtingen over deze periode zijn nog niet online toegankelijk. De signalementskaart van 1896 laat ook duidelijk zien dat het niet bij vier inschrijvingen is gebleven.



alledrenten.nl - signalementskaart Willem Cornelis Corduwa

 


We zien dat de signalementskaart op 16 juli 1896 door directeur Duburg is opgesteld, twee maanden nadat de ontdekking van het zwaard van Ommerschans wereldkundig is gemaakt. Vermoedelijk is dit in Veenhuizen geen onderwerp van gesprek geweest.
In de kaart zien we dat Willem inmiddels tien veroordelingen wegens bedelarij en landloperij heeft staan.



alledrenten.nl - signalementskaart Willem Cornelis Corduwa

 


We zien dat de uiterlijke kenmerken zeer gedetailleerd zijn beschreven. Maar de meest aansprekende pagina is de derde:



alledrenten.nl - signalementskaart Willem Cornelis Corduwa

 


Er is ook nog een vierde bladzijde voor aanvullende kenmerken, maar dat is bij Willem Cornelis Corduwa leeg.

Vanaf de overgang van de gestichten te Ommerschans en Veenhuizen naar het Rijk, in 1859, werden verpleegden geplaatst op basis van veroordelingen door de kantongerechten. Een aantal archieven, zoals Friesland en Brabant, hebben de registers op rechtbanken al online toegankelijk gemaakt. Ik hoop dat ze daarmee het goede voorbeeld geven aan de andere archieven. Zo vinden we Willem Cornelis Corduwa op de website van het Brabants Historisch Informatie Centrum met een veroordeling in 1897 tot twee dagen gevangenisstraf wegen landloperij. Twee dagen... dat is toch heel mild, vergeleken met de twee jaar verblijf in de gestichten voor hetzelfde vergrijp.

Met alle omzwervingen die Corduwa vanaf zijn ontsporing in 1865 heeft gemaakt is het bijna verwonderlijk dat hij "gewoon" te Leiden is overleden.



erfgoedleiden.nl - overlijdens Leiden 1900

 


Signalementskaarten van verpleegden Ommerschans

De welbekende signalementskaarten zijn gemaakt in Veenhuizen tussen 1896 en 1905. Ommerschans is in 1890 gesloten als Rijkswerkinrichting. Toch zijn er onder de ruim 5.500 signalementskaarten al meer dan honderd verpleegden gevonden die hun eerste kennismaking met de gestichten in Ommerschans beleefden. Deze portretten zijn op bonmama.nl samen gebracht.



bonmama.nl - 108 portretten van verpleegden Ommerschans


De vroegste bewoner van Ommerschans in dit gezelschap is Willem Frederik van Wagtendonk, die al in 1842 als zevenjarige jongen met zijn ouders voor de eerste maal te Ommerschans werd ingeschreven.

 

 

lees ook:

 

 

Auteur:Helmuth Rijnhart
Trefwoorden:Ommerschans, Rijkswerkinrichting, Veenhuizen, Signalementskaart
Periode:1865-1896
Locatie:Overijssel
Thema's:Dagelijks nieuws van de Ommerschans, Verhalen

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.