image/svg+xml

5 oktober 1824 - De geboorte van Arij Spoel

Verhaal

5 oktober 1824 - De geboorte van Arij Spoel

Plaatje bij verhaal: dordrecht.jpg

Cees Buddingh en Dordrecht zijn als twee-eenheid in ons nationale geheugen gegrift. De sterke binding die de schrijver en dichter voelde met zijn geboorte- en woonplaats, kan bijna niet ontleend zijn aan historische wortels van zijn voorouders met de oudste stad van Holland, waar in 1572 de opstand tegen de Spaanse Koning vorm kreeg en waar het centrum van de reformatie lag. Cees' voorouders vinden we vooral in Amsterdam, Gelderland en Friesland, en de weg naar Dordrecht kronkelt een aantal malen door de Ommerschans.

 

 

Enige tijd geleden werd ik benaderd door Johan Spoel uit Australie (Caves Beach, New South Wales), geboren in Nijverdal, die in de jaren '70 emigreerde en die na zijn pensionering diepgaand onderzoek deed en doet naar "the Spoel family worldwide". Hij mailde mij dat hij een boek had geschreven over zijn familiegeschiedenis, waarin de Koloniën van Weldadigheid een prominente plaats innemen. Hij bood me aan het boek toe te sturen, een aanbod dat ik graag accepteerde.

Terwijl het boek onderweg was naar Nederland, begon ik alvast de lijnen van zijn familie binnen de poorten van Ommerschans en Veenhuizen in kaart te brengen en aan de database toe te voegen. En daarbij vond ik een Spoel die met een Buddingh trouwde. Sterker nog, ik vond twee gezusters Spoel die beiden in Rotterdam met twee gebroeders Budding trouwden en die zich vestigden te Dordrecht. Zou het? Ja hoor, Willem Alexander Buddingh en Elisabeth Francisca Spoel zijn de ouders van Cees Buddingh. Leuk! Dan heb ik een nieuwtje voor Johan Spoel! Ik besloot het boek even af te wachten voordat ik het hem zou vertellen.

En dat was maar goed ook, want in het boek "The Struggle", dat enige dagen later op mijn deurmat lag, las ik al snel dat Johan Spoel al lang wist dat Cees Buddingh zijn achterneef is. Wat Johan Spoel in een buitengewoon uitgebreid onderzoek ondermeer aan het licht bracht was dat de voorouders Spoel in de 17e en 18e eeuw in Dordrecht zaten. Oh, dan zitten de Dortse wortels van Cees Buddingh toch heel diep verankerd!

Vandaag, 5 oktober 1824, is hun gezamenlijke overgrootvader Arie Spoel geboren in de kolonie Ommerschans.


bonmama.nl - familysearch.org - geboortes Stad Ommen 1824

 

In de geboorteacte zien we dat Arie de zoon is van de ongehuwde koloniste Jacoba Christiaanse. Wat weten we van haar? Ze is ingeschreven in de Ommerschans op 15 februari 1823 onder Hoofdelijk Nummer 496.


NL-AsnDA_0137.01_422_0124 inschrijfregister Ommerschans

 

De 23-jarige Amsterdamse maakt deel uit van het transport van 60 aspirant-kolonisten uit Amsterdam, dat onder leiding staat van politie-chef Christiaan Sepp. Sepp heeft een uitvoerig verslag van de 3-daagse reis over land  gemaakt. In hoofdstuk vier van De Bedelaarskolonie besteedt schrijver Wil Schackmann hier uitgebreid aandacht aan.

Met een volgend transport uit Amsterdam komt de 24-jarige Arie Spoel aan op de Ommerschans op 23 april 1823. Hij wordt ingeschreven onder Hoofdelijk nummer 653. Een half jaar na de opening van het nieuwe Etablissement op de Schans begint het al gezellig druk te worden.


NL-AsnDA_0137.01_422_0164 inschrijfregister Ommerschans

 

Of Arie en Jacoba elkaar al kenden voor hun opzending naar Amsterdam dat weten we niet. Dat ze elkaar in de Ommerschans wel hebben leren kennen lijkt duidelijk: Het kind vanJacoba -hoewel buitenechtelijk- krijgt de voornaam van zijn vader, dat zien we dikwijls. Wat we ook regelmatig zien, is dat de ongehuwde vader mee gaat naar Ommen om aangifte te doen. Dat zit er vandaag niet in. Arie blijft op de Schans en drie zaalopzieners, Herman Drees, Charles Louis Donninger en Jan Emmelot, lopen op 7 oktober 1824 de anderhalf uur naar Ommen. Wat vreemd dat ze de aangifte niet de dag tevoren hebben gedaan, want toen liepen Herman en Jan hetzelfde eind om het overlijden van de 1-jarige Lukje Tammers aan te geven. Dat hadden ze toch prima kunnen combineren?

Drie weken na de geboorte van Arie Jr krijgen Arie Spoel en Jacoba Christiaanse ontslag. Arie heeft voldoende oververdienste gerealiseerd en voldoet daarmee aan de criteria om voor ontslag te worden voorgedragen. Ongetwijfeld mogen ze hun zoon meenemen. Voor zover ik nu kan overzien is Arie Jr niet ingeschreven in de Registers van Ommerschans. Het stel keert terug naar Amsterdam, waar Arie aan de slag gaat als zaagmolenaarsknecht. Op 12 februari 1825 trouwt het stel en daarbij wettigen ze Arie Jr als hun zoon.


wiewaswie.nl - huwelijken Amsterdam 1825

 

Via familysearch.org zijn de huwelijksbijlagen bij dit huwelijk snel gevonden.


zoekakten.nl - familysearch.org - huwelijksbijlagen Amsterdam 1825

 

We zien dat Arie in 1799 gedoopt is in de Zuiderkerk te Amsterdam.


zoekakten.nl - familysearch.org - huwelijksbijlagen Amsterdam 1825

 

Op het certificaat van de Nationale Militie zien we dat de 1 meter 63 lange Arie Spoel is vrijgesteld van de dienst "als eene onteerende straf ondergaan hebbende".
Elk nadeel heb se voordeel, zou een latere stadsgenoot zeggen.


zoekakten.nl - familysearch.org - huwelijksbijlagen Amsterdam 1825

 

Jacoba is gedoopt als Koba in de Westerkerk in 1799.

Bij de huwelijksbijlagen zien we ook de bewijzen van overlijden van alle ouders. Die van Koba's vader Casper Christiaanse is bijzonder.


zoekakten.nl - familysearch.org - huwelijksbijlagen Amsterdam 1825

 

Op een blog van het gemeentearchief Vlissingen lees ik dat de voormalige Engelse oorlogsbodem Diana in het voorjaar van 1815 is aangekocht door de Nederlandse Marine en dat zij op 19 juni 1815 is uitgevaren met een 280 koppige bemanning onder leiding van kapitein Ziervogel, naar de kust van Noord Afrika. Het lijkt er dus op dat Casper aan boord moet zijn overleden. Een nadere studie van het scheepsjournaal en de stamboeken van de Marine lijkt hier op z'n plaats.

Bij de huwelijksbijlagen vinden we tenslotte ook het afschrift van de geboorte acte van Arie Jr uit Stad Ommen.

familysearch.org - huwelijksbijlagen Amsterdam 1825

 


Bad, Bed en Brood


Getrouwd, een baan, een vrouw en een stamhouder. Wat kan er nog mis gaan?

Welnu, de inschrijfregisters van de bedelaarsgestichten Ommerschans en Veenhuizen puilen uit van de gevallen waarin het voor de 2e, de 5e of de 8e keer mis ging. Op 10 maart 1825, minder dan 4 weken nadat het huwelijk is gesloten wordt het drietal opnieuw ingeschreven in de Ommerschans.
Ze worden niet vanuit Amsterdam opgezonden, maar vanuit -of all places- de Drentse gemeente Zuidwolde, vlak bij de Schans dus.


NL-AsnDA_0137.01_422_0451 inschrijfregister Ommerschans

 

We zien dat ze op 25 mei 1825 zijn doorgestuurd naar Veenhuizen.

In die jaren had men er in de Koloniën nog geen idee van dat sommige kolonisten of families tot 8 maal terug zouden komen na ontslag. In 1830 wilde de Permanente Commissie in kaart hebben welke kolonisten voor de 2e maal waren opgezonden. Daar hoorde Arie Spoel bij.


NL-AsnDA_0186_105_0524 Post van Weldadigheid 1830

 

In Veenhuizen hebben Jacoba en Arie nog twee dochters gekregen. In 1826 dochter Wilhelmina Jacoba en in 1829 dochter Maria Elisabeth. In beide geboorte actes lezen we dat vader Arie Spoel van beroep veldwachter is. Daaruit mogen we opmaken dat hij binnen de hierarchie van de Ommerschans is opgeklommen, hoewel het gezin de status van bedelaar-kolonist blijft houden en dus binnen het gesloten deel van de gestichten woont.

Op 26 april 1834 krijgt het gezin Spoel ontslag, elf jaar na de eerste inschrijving binnen Ommerschans. Spoel wordt niet lang daarna door de Subcommissie van de Maatschappij van Weldadigheid te Amsterdam voorgedragen als vrijboer in de kolonie Frederiksoord. Daar bewoont het gezin diverse adressen. Op 15 augustus 1853 worden Arie en Jacoba naar de strafkolonie Ommerschans gestuurd. Ik heb nog niet helder voor welk vergrijp ze gestraft werden. Op 15 november 1855 komt het stel terug naar Frederiksoord. Op 17 juli 1866 tenslotte krijgen ze ontslag, waarna ze opgezonden worden naar Amsterdam. Daar overlijdt Arie zes weken later, op 4 september 1866.

Op 28 december van datzelfde jaar wordt Jacoba door de rechtbank van Assen direct naar Veenhuizen gezonden. Zij wordt daar ontslagen op 29 juli 1870. Op 24 juli 1871 wordt ze opnieuw vanuit Assen naar Veenhuizen gebracht. Deze vierde maal blijft ze tot juli 1873, -74 jaar oud- waarna ze werk probeert te vinden in Smilde. Op 10 oktober 1873 wordt ze daar uitgeschreven naar Amsterdam. Daar krijgt ze onderdak in het armenhuis aan de Muidergracht. In juli 1876 verhuist Jacoba voor de laatste maal, naar het Nederlands Hervormd Diaconie oude mannen en vrouwen huis aan de Binnen Amstel. Daar overlijdt ze op 20 januari 1883.


Arie Spoel junior


Intussen is zoon Arie Spoel, wiens geboorte te Ommerschans vandaag in het middelpunt van de belangstelling staat, op 23 oktober 1844 te Vledder (de gemeente waarbinnen Frederiksoord ligt) gehuwd met kolonistendochter Elisabeth Franciska de Vos


zoekakten.nl - familysearch.org - huwelijken Vledder 1844



Op 18 december 1844 wordt hun zoon Arie Casparus geboren. Niet lang daarna vertrekt het gezin van Frederiksoord terug naar Amsterdam. Daar wordt op 16 maart 1855 zoon Johannes Petrus geboren. Een jaar later, op 30 mei 1856, komt Arie met zijn gezin vanuit Zwolle aan op zijn geboorteplaats Ommerschans. Een jaar later worden ze al weer ontslagen. Ze trekken dan niet meteen terug naar Amsterdam, want op 27 september 1857 krijgen ze in Slagharen een dochter, Wilhelmina Jacoba. In december 1857 worden ze in Amsterdam ingeschreven op een Achterkamer van Binnen Vissersstraat Nr 324. In dit register zien we ook dat de oudste zoon, Arie Casparus, het vak van bakker heeft geleerd.

 

Stadsarchief Amsterdam - Bevolkingsregisters 1853-1863

 

Ze wonen hier tot 3 mei 1861. Dan worden ze uitgeschreven met bestemming Vledder. Waarom? Het gezin is door de subcommissie Amsterdam voordragen voor plaatsing in de vrije kolonie Frederiksoord. Daar worden tot 1866 nog drie kinderen geboren, waarvan de twee eerste jong overlijden. Drie maanden na de geboorte van zijn jongste zoon Franciscus, overlijdt Arij Spoel te Frederiksoord op 23 mei 1866, slechts 41 jaar oud. Zijn weduwe hertrouwt drie jaar later met een vrijboer-weduwnaar.

alledrenten.nl - overlijdens Vledder 1866

 


Arie Casper Spoel


En dan de derde generatie Spoel binnen de Maatschappij van Weldadigheid, Arie Casper Spoel, de grootvader van Cees Buddingh. Geboren in Frederiksoord als zoon van een vrijboer, daarna met zijn ouders op zwerftocht, daardoor opgepakt en binnen de Ommerschans gezet, daarna weer gezworven, in Amsterdam het vak van bakker geleerd en sinds 1861 weer zoon van de vrijboer in Frederiksoord. In 1864 gaat hij voor een half jaar in militaire dienst. In 1866 overlijdt zijn vader en in 1868 krijgt hij toestemming om buiten de kolonie te werken. In 1871 wordt hij formeel ontslagen en is hij "normaal burger". Als hij in 1873 in Heerenveen (gemeente Schoterland) trouwt met Trijntje Koopmans dan is hij inmiddels rijksveldwachter. De rollen zijn eindelijk omgekeerd, van underdog naar autoriteit. Spoel is veldwachter in ondermeer Zwolle, Leeuwarden, Wolvega, Bolsward en Sliedrecht. Die plaatsen leidt ik af aan de geboorteplaatsen van zijn kinderen en -helaas- de plaats waar Trijntje in 1885 overlijdt.

Nog éénmaal komt Arie naar het Oosten van Nederland: in zijn standplaats Hardenberg hertrouwt hij met Gesina van Laar, gescheiden echtgenote van Gerrit ter Horst en dochter van veldwachter van Laar, een begrip in Hardenberg. Samen krijgen ze nog twee kinderen, in Hardenberg en Rotterdam. Daarna blijft hij in de regio Rotterdam, waar zijn kinderen opgroeien, een partner vinden en uitvliegen. Dochter Elisabeth Francisca, geboren in Leeuwarden in 1879, trouwt in 1913 te Rotterdam met schipperszoon Willem Alexander Buddingh. Ze vestigen zich te Dordrecht waar zoon Cornelis (Cees) op 7 augustus 1918 geboren wordt.

Opa Arie Casper Spoel, de laatste die Ommerschans onvrijwillig van binnen zag, overleed in 1926 te Rotterdam. Kleinzoon Cees moet hem gekend hebben. De laatste acte waar de naam van Arie Casper Spoel in voorkomt, is de overlijdensacte van Cees' moeder uit 1959.


Regionaal Archief Dordrecht - overlijdens Dordrecht 1959

 


Kooitje


Op zoek naar een paar passende dichtregels voor op het terrein van de verlaten Ommerschans, viel mijn oog op het gedicht kooitje van Cees Buddingh.

 Kooitje

mooi is een kooitje
met een kanarie erin

heel mooi ook een kooitje
met een parkiet erin

met een merel erin, met een kolibri erin,
een slavink erin, een bos wortelen erin
blokjes marmer erin, een glas water erin

maar het mooiste is eigenlijk
een kooitje met niets erin

 

bonmama.nl - fanchart kwartierstaat Cees Buddingh

 

lees ook:

 

 

 

Auteur:Helmuth Rijnhart
Trefwoorden:Ommerschans, Maatschappij van Weldadigheid
Personen:Cees Buddingh
Periode:1824-1890
Locatie:Overijssel, NL
Thema's:Dagelijks nieuws van de Ommerschans, Verhalen

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.