image/svg+xml

Alexander Pechtold

Verhaal

Alexander Pechtold

Plaatje bij verhaal: titelfoto Alexander Pechtold.jpg

Voormalig D'66 partijleider Alexander Pechtold was van 2005 tot 2018 actief in de landelijke politiek. Zijn oudgrootvader (6 generaties terug) Johannes Bechtold, verbleef van 1827 tot 1837 in de bedelaarsgestichten te Ommerschans en Veenhuizen. Bechtold's verhaal laat zien dat mantelzorg in de negentiende eeuw niet altijd een vanzelfsprekende zaak was.

foto boven artikel: Door Ziko - Eigen werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9463207

 

Laten we om te beginnen de bloedlijn tussen Alexander's oudgrootvader Johannes Bechtold (1758-1840) en grootvader Rudolphus Wilhelmus Hubertus Pechtold (1896-1965) inzichtelijk maken.

 

 

Ik zie op internet dat de nodige genealogen zich hebben verdiept in de vroege voorvaderen Pechtold of Bechtold (deze spellingsvarianten worden door elkaar heen gebruikt). Er zitten nogal wat tegenstrijdigheden in de conclusies die worden getrokken. Helaas wordt er in de internet genealogie nog steeds weinig aan bronvermelding gedaan, waardoor het dikwijls lastig is te doorgronden hoe de werkelijkheid in elkaar steekt.

 

Wil de echte Johannes Bechtold nu opstaan

 

In het geval van Johannes Bechtold, is een complicatie dat er vrijwel zeker twee ongeveer even oude kinderen van het echtpaar Johann Georg Pechtold (Darmstadt, Duitsland 1714 - 's Hertogenbosch 1800) en Elisabeth Margaretha Ruhlin (Nauszieh, Zwitserland 1735 - 's Hertogenbosch 1799) zijn die de naam Johannes dragen. In het doopboek van de Luthersche Kerk van 's Hertogenbosch, vond ik vijf kinderen van dit stel tussen 1760 en 1775. Maar daarbij is slechts één Johannes Daniel, gedoopt op 24 juni 1760.

 

genver.nl - familysearch.org - doopboek Lutersche gemeente 's Hertogenbosch 1760

 

Op 17 december 1781 wordt deze Johannes Daniel Pechtolt bevestigd als lidmaat van de Evangelisch Lutersch gemeente te Leeuwarden. Hij is met attestatie vanuit 's Hertogenbosch gekomen. Hij zit in Leeuwarden in garnizoen als flankeur. In het Ledematen boek is aangetekend dat hij op 25 april 1785 met attestatie vertrokken is.

 

allefriezen.nl - ledematen Evangelisch Lutersche gemeente Leeuwarden 1781

 

Johannes Daniel Pechtolt vertrekt niet in z'n eentje uit Leeuwarden. In de tussentijd is hij op 13 oktober 1782 gehuwd met Swaantje te Nuil. Ik heb online nog geen scan van de akte gevonden, maar het is duidelijk dat het om dezelfde Johannes gaat. Op 23 juli 1883 wordt hun eerste kind gedoopt. Het is een zoon, die naar z'n grootvader wordt vernoemd: Johan Georg Pechtold.

Twee jaar later vertrekt het gezin -zoals we hierboven zien- van Leeuwarden. Ze vestigden zich in Schiedam waar nog tenminste twee kinderen geboren zijn.

Omstreeks 1797 moet Johannes Daniel Pechtold zijn gezin hebben verlaten. Dat lezen we in de huwelijksacte van zijn zoon Abraham (1792) van 3 mei 1827 in het Brabantse Vlijmen.

 

genver.nl - familysearch.org - huwelijken Vlijmen 1827

 

We zien dat vader Johannes Daniel Pechtold al meer dan 30 jaren afwezend is en dus meer dan waarschijnlijk is overleden. Moeder Zwaantje ten Nuil woont nog steeds in Schiedam en is baker van beroep. Zij zal daar blijven wonen tot aan haar dood in 1838. Van Johannes Daniel Pechtold heb ik verder geen spoor gevonden.

 

Johannes Pechtold

 

En dan nu naar zijn broer, eveneens Johannes Pechtold. Tijdens de voorbereidingen op dit verhaal verkeerde ik enige tijd in de veronderstelling dat het één en dezelfde is als hiervoor beschreven, maar waarschijnlijk is dat niet, want deze Johannes Pechtold moet volgens diverse genealogieën op 26 juli 1789 gehuwd zijn te 's Hertogenbosch met Catharina Westerwoud. Uit dit huwelijk worden in 1790, 1791 en 1793 kinderen geboren te 's Hertogenbosch. Het lijkt niet aannemelijk dat Johannes dan tegelijkertijd in 1790 en 1792 in Schiedam nog vader wordt van twee kinderen. We moeten dus verder zoeken om deze zaak helder te krijgen.

Naast de prachtige website van het Brabants Historisch Informatie Centrum zijn er ook veel regionale historische centrums in Noord Brabant met eigen fraaie websites, waaronder die van Erfgoed 's Hertogenbosch. Vol goede moed zoek ik op beide sites naar het echtpaar Pechtold-Westerwoud in alle denkbare spellingsvarianten. Bij het BHIC vind ik niets van voor de Burgerlijke Stand. Bij Erfgoed 's Hertogenbosch vind ik wel de dopen van de kinderen van het stel, maar zonder scans. Van ondertrouw en trouw geen spoor.

Hallo 's Hertogenbosch! Websites moeten er niet alleen goed uit zien; ze moeten inhoud hebben!

En dus vallen we maar weer terug op onze vrienden in Salt Lake City, die een groot deel van de 18e eeuwse stukken al decennia geleden hebben verfilmd en online hebben gezet. Via hun website krijgen we de online DTB bronnen van 's Hertogenbosch in beeld. Daar vinden we de Trouw aangiften 1786-1795 (DTB boek 107). Een prachtig archiefstuk.

 

genver.nl - familysearch.org - trouwaangiften 's Hertogenbosch 1786-1795 boek 107


Met enig bladerwerk vind ik de eerste poging van Johannes Pechtold en Catharina Westerhout om in ondertrouw te gaan, op 25 april 1789.


genver.nl - familysearch.org - ondertrouw 's Hertogenbosch 1789

 

We lezen dat de bruid, de 22-jarige Catharina Westerhout, geen toestemming van haar vader krijgt voor het huwelijk. Dat is een beletsel om in ondertrouw te gaan. Maar voor dit soort situaties is een keurige procedure, waarin vader op het matje wordt geroepen. Op 2 mei verschijnt het stel opnieuw voor de Heeren Comissarissen van Huwelijkse Zaaken. We zien dat Catharina's vader niet is komen opdagen om zijn weigering toe te lichten. Daarmee heeft hij z'n kans verspeeld om het huwelijk tegen te gaan.

 

genver.nl - familysearch.org - ondertrouw 's Hertogenbosch 1789

 

Mogelijk heeft de weigering van Catharina's vader er mee te maken dat zij Roomsch zijn, terwijl zijn aanstaande schoonzoon Johannes Pechtold Lutersch is. Dat is natuurlijk wel een dingetje. We zien verder dat Johannes verklaart dat hij zijn dienstplicht heeft vervuld. Hij is anderhalf jaar geleden "gepasporteerd", dus afgezwaaid. Hij moet het bewijs daarvan (het paspoort) die middag nog wel even tonen.

 

opgehelderd

 

In dit stuk wordt ook ineens duidelijk waarom we de doop van Johannes niet hebben gevonden in het doopboek waar zijn broer en zussen staan: Hij is op 25 juli 1862 gedoopt door den Veldprediker van het Zwitsersch Regiment van Luitenant-Generaal Escher.

In 's Hertogenbosch worden alle huwelijken, die worden voltrokken in een der kerken, netjes centraal geregistreerd. Zo ook het huwelijk van Johannes Pechtold (Luterisch) en Catharina Westerwoud (Römisch Catholisch), op 26 juli 1789 in de Evangelisch Luterische Gemeine te 's Hertogenbosch.

 

genver.nl - familysearch.org - huwelijken 's Hertogenbosch 1789 - boek 567/568

 

Ik heb in dit huwelijk zeven kinderen gevonden, die allemaal zijn gedoopt in de Rooms Katholieke St.Pieters kerk. Het eerste kind, zoon Joannes, is gedoopt op 1 maart 1790, ruim 7 maanden nadat hun huwelijk gesloten is en 9 maanden nadat ze zich- tegen de zin van vader Westerwoud in- melden voor ondertrouw. Het heeft er alle schijn van dat het stel het aperitief niet schuwde.

 

genver.nl - familysearch.org - doop 's Hertogenbosch R.K. St Pieter 1790

 

De kleine Johannes overleed al na 3 weken en ook het tweede kind, dochter Christina Paulina, overleed een jaar later, slechts een paar weken oud. Het derde kind was weer een jongen, Johannes dus, gedoopt 9 februari 1893. Dit kind zou volwassen worden en trouwen.

 

genver.nl - familysearch.org - doop 's Hertogenbosch (st. Pieter) 1793

 

Ook het vierde kind, zoon Gerardus Jacobus (gedoopt op 20 mei 1795) werd volwassen en trouwde. Hij is de directe voorvader van Alexander Pechtold.

 

genver.nl - familysearch.org - doop 's Hertogenbosch R.K. St Pieter 1795

 

Ook het vijfde kind, zoon Christianus Paulus (gedoopt 7 juni 1798) bracht het tot volwassenheid en trouwde. En tenslotte werd het huwelijk bezegeld met een tweeling, Jacobus en Wilhelmina, die op 26 januari 1801 werden gedoopt.

 

genver.nl - familysearch.org - doop 's Hertogenbosch R.K. St Pieter 1801

 

Jacobus overlijdt na drie maanden en Wilhelmina wordt volwassen. Zo groeien er vier kinderen op in het gezin Pechtold, waar vader Johannes de kost verdient als kleermaker.

 

analfabeet of niet?

 

Zeventien jaar later, in 1818, trouwt zoon Gerardus Jacobus als eerste. Hij is arbeider van beroep. Later komen we hem ook tegen als spekslager.

 

genver.nl - familysearch.org - huwelijken 's Hertogenbosch 1818

 

 

genver.nl - familysearch.org - huwelijken 's Hertogenbosch 1818

 

In deze huwelijksacte is het opvallend dat de bruidegom de schrijfkunst niet machtig is, terwijl zijn vader, Johannes Bechtold, de acte wel ondertekent met een keurig handschrift. Ook wordt breed uitgemeten dat Gradus Pechtold zijn verplichtigen jegens de Nationale Militie heeft voldaan. Drie jaar nadat Napoleon definitief verslagen is. Zou Gradus nog een rol hebben gespeeld in de Napoleontische veldslagen?

Twee jaar later, in 1820, trouwt zoon Johannes in Venlo, waar hij in Garnizoen ligt. Net als zijn oom Johannes Daniel in Leeuwarden, vind ook Johannes zijn vrouw in de stad waar hij gelegerd is. Johannes Sr en zijn vrouw zijn niet bij het huwelijk tegenwoordig. Ze geven hun toestemming in een notariële acte. En daar ondertekenen zowel Johannes als zijn vrouw Catharina Westerwout. Dit document maakt deel uit van de huwelijksbijlagen in Venlo.

 

genver.nl - familysearch.org - huwelijksbijlagen Venlo 1820

 

genver.nl - familysearch.org - huwelijksbijlagen Venlo 1820

 

In diezelfde huwelijksbijlagen vinden we ook dit fraaie uittreksel uit het doopregister van St Jan en St Pieter te 's Hertogenbosch.

 

genver.nl - familysearch.org - huwelijksbijlagen Venlo 1820

 

Op 9 december 1826 overlijdt Catharina Westerhout. Zoon Gradus -op dat moment pakhuisknecht- doet zelf aangifte van het overlijden. Opvallend is dat Gradus, die in 1818 verklaarde de schrijfkunst niet machtig te zijn, nu wel de akte ondertekent. Als je aan de eerste helft van de 19e eeuw denkt, dan is volwassenenonderwijs toch niet het eerste dat in je op komt...

 

genver.nl - familysearch.org - overlijdens 's Hertogenbosch 1826

 

aan lager wal

 

Het overlijden van zijn echtgenote moet voor Johannes Pechtold, die inmiddels 64 jaar oud is, een grote schok zijn geweest. Het zet zijn leven letterlijk op z'n kop. Kennelijk kunnen zijn kinderen niet voorkomen dat Johannes aan het zwerven en/of bedelen slaat, want enkele maanden later wordt hij voor één van beide vergrijpen opgepakt. Hij wordt naar Hoorn gezonden waar in 1817 een werkhuis is gesticht in de gebouwen van de voormalige admiraliteit op het Oostereiland.

 

de gebouwen van de admiraliteit op het Oostereiland te Hoorn omstreeks 1800 - tekening toegeschreven aan Pieter Aartsz Blaauw

 

Hoewel dit werkhuis nog maar 10 jaar bestaat, wordt in 1827 bij Koninklijk Besluit bepaald dat alle bedelaars moeten worden opgezonden naar Ommerschans. En zo wordt Johannes Bechtold op 3 oktober 1827 in een groep van meer dan 60 bedelaars vanuit Hoorn op Ommerschans ingeschreven.

 

NL-AsnDA_0137.01_425_0308 - inschrijvingsregister Ommerschans 1827

 

Een deel van deze groep, waaronder Johannes Bechtold, is nog dezelfde dag doorgestuurd naar Veenhuizen, waar het Tweede Gesticht twee jaar eerder in gebruik is genomen als dependance van Ommerschans. We zien dan ook in de registers dat deze kolonisten worden "gedetacheerd" naar Veenhuizen.

Opvallend in de inschrijving van Johannes is dat er als geboortejaar 1758 is vermeld. Zou Johannes werkelijk zijn eigen geboortejaar niet weten, of biedt het wellicht voordelen in de gestichten om 69 jaar te zijn in plaats van 65 jaar?

 

ontslag verzoek

 

Het laat zoon Gradus Pechtold niet onverschillig dat zijn vader als bedelaar-kolonist naar Veenhuizen is gestuurd. Eind 1828 dient hij een verzoek in voor ontslag van zijn vader. Begin 1829 dient het Ministerie van Binnenlandse zaken bij de Permanente Commissie van de Maatschappij van Weldadigheid het verzoek om het ontslag van Bechtold in.

 

NL-AsnDA_0186_95_0904 - Post van Weldadigheid 1829 

 

Pas een half jaar later komt Bechtold op een voordracht te staan voor ontslag.

 

NL-AsnDA_0186_98_0004 - Post van Weldadigheid 1829 

 

Twee weken later is Johannes Bechtold weer vrij man en terug bij zijn kinderen in 's Hertogenbosch.

 

Een ezel stoot zich in 't gemeen...

 

Je zou verwachten dat Johannes z'n lesje geleerd heeft in de gestichten. Maar niets blijkt minder waar te zijn. Een half jaar later, op 30 maart 1830, wordt hij voor de tweede maal ingeschreven te Ommerschans. Hij is door de autoriteiten van 's Hertogenbosch naar de Schans gezonden. Kennelijk heeft de mantelzorg gefaald.
Zijn geboortejaar stelt hij nu bij naar 1760. Kennelijk is 70 jaar een goede leeftijd voor de 68-jarige.

 

NL-AsnDA_0137.01_426_0061 - inschrijvingsregister Ommerschans 1827

 

Deze keer mag Johannes werkelijk kennis maken met de Ommerschans. Hij verblijft hier drie maanden, tot 1 juli. Dan wordt hij opnieuw naar het Tweede Gesticht in Veenhuizen gestuurd, waar hij bijna zeven jaar verblijft. Kennelijk is hij niet in staat de benodigde oververdienste van 25 gulden bijeen te sparen. Ook heb ik in deze periode (nog) geen verzoekschrift van zoon Gradus gevonden om zijn vader vrij te krijgen.

Tijdens zijn verblijf in Veenhuizen slaat thuis, in 's Hertogenbosch, het noodlot toe. Op 24 mei 1830 overlijdt zijn schoondochter Francisca Konings. Zoon Gradus Pechtold blijft alleen achter met 4 jonge kinderen.
Op 7 januari 1832 overlijdt zijn zoon Johannes jr, die schutter is bij het 1e Battaillon der 1e afdeeling der Mobiele Noord Brabantsche Schutterij, in het hospitaal van den Bosch. Hij laat een vrouw en drie kinderen na.

 

Brabants Historisch Informatie centrum - overlijdens 's Hertogenbosch 1835

 

Ruim drie jaar later, op 11 augustus 1835, overlijdt zijn jongste en enige dochter Wilhelmina Bechtold. Zij woont bij haar broer Gradus, die eerder moeite deed om zijn vader uit Veenhuizen vrij te krijgen en die nu ook zelf aangifte van het overlijden doet. En ook nu plaatst Gradus een nette handtekening onder de akte.

 

Brabants Historisch Informatie centrum - overlijdens 's Hertogenbosch 1835

 

In bovenstaande overlijdensacte zien we dat Wilhelmina de dochter is van Joannes Bechtold, binnen kolonist te Veenhuizen. Ook nu is Gradus dus goed op de hoogte van de verblijfplaats van zijn vader. 

Twee jaar later, op 1 juni 1837, krijgt Johannes Bechtold in Veenhuizen zijn ontslag. Hij is dan bijna 75 jaar oud. 

Drie jaar later, op 19 december 1840, overlijdt Johannes Bechtold in Sint-Michielsgestel, 8 km ten zuidoosten van 's Hertogenbosch. Uit de overlijdensacte maak ik op dat hij daar woonachtig is. Voor éénmaal draagt hij de namen van zijn oudere broer, Johannes Daniel.

 

Brabants Historisch Informatie Centrum - overlijdens St Michiels Gestel 1840

 

Als je bedelaar-kolonisten van Ommerschans en Veenhuizen in hokjes wilt drukken, dan hoort Johannes Bechtold in de categorie mannen die in de versukkeling komen nadat hun echtgenote, de spil van het gezin, overlijdt. Mannen die het prima redden met een vrouw aan hun zijde, en die kansloos zijn als ze er plotsklaps alleen voor staan. In de zeventig jaar dat Ommerschans heeft bestaan kom je dit type kolonisten altijd tegen.

 

bonmama.nl - genealogische kaart Johannes Pechtold HBSN 93331

 

epiloog

 

Na publicatie van dit artikel kreeg ik een aardige reactie van het Brabants Historisch Informatie Centrum. Ze wezen mij er op dat zoon Gradus Pechtold een Waterloo-veteraan is. Bij gelegenheid van de 60-jarige herdenking van Waterloo in 1875 maakte de Bossche schilder Petrus Marinus Slager een schilderij van 8 veteranen, waaronder Gradus Pechtold

 

Oud-strijders van Waterloo, geschilderd door P.M. Slager te 's Hertogenbosch 1875 -  collectie museum Slager

 

In 1875 werd in een aantal kranten aandacht besteed aan dit kunstwerk, dat anno 2018 deel uitmaakt van de collectie van Museum Slager te 's Hertogenbosch.

 

Delpher.nl - Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant 15 juni 1875

 

De groep Waterloo veteranen, die in 's Hertogenbosch eertijds bijna 100 man groot was, kwam elk jaar bijeen voor een herdenkingsdiner. In 1880 was de groep flink uitgedund en werden de leden met naam en toenaam genoemd.

 

Delpher.nl - Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant 19 juni 1880

 

Anderhalf jaar later overleed Gradus Pechtold en ook dat feit haalde de krant.

 

Delpher.nl - Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant 21 januari 1882

 

Opvallend in de kranten in de periode 1880-1885 is dat er aan elke overleden Waterloo-veteraan aandacht wordt besteed. Het is duidelijk dat deze groep in hoog aanzien stond in Nederland.

 

Delpher.nl - Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche Courant 31 januari 1882

 

 

lees ook:

 

 

Auteur:Helmuth Rijnhart
Trefwoorden:Ommerschans, Veenhuizen, Maatschappij van Weldadigheid
Personen:Alexander Pechtold
Periode:1827-1837
Locatie:Overijssel
Thema's:Verborgen Verleden

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.